CHIỀU ĐỨNG - CHIỀU NGANG (1)

CHIỀU ĐỨNG - CHIỀU NGANG

Osho 

Trưởng thành – Trách nhiệm là chính mình

(Maturity - The responsibility being Oneself)

Khi vĩnh hằng thấm vào thời gian

Thời gian là cái mà chúng ta sống trong nó - nó mang tính chiều ngang. Nó là từ A tới B tới C tới D; nó là theo đường thẳng. Vĩnh hằng là theo chiều đứng. Nó không phải là từ A tới B và từ B tới C. Nó là từ A tới nhiều hơn A, tới lại nhiều hơn A nữa. Nó cứ đi lên mãi. Khoảnh khắc này là hiếm hoi khi cái vĩnh hằng thấm vào thời gian, bởi vì nó xảy ra chỉ khi thiền đã đạt tới chín muồi, trưởng thành, khi bạn đã chạm tới cốt lõi bên trong nhất của mình.

Thế rồi bỗng nhiên bạn trở nên nhận biết rằng bạn ở ngã tư đường. Một đường đi theo chiều ngang - nói cách khác, tầm thường, thông thường, vô nghĩa và chung cuộc dẫn tới cái chết. Đường ngang liên tục đi tới nấm mồ.

Bất kì khi nào bạn đi theo chiều ngang, dù với tốc độ nào, bạn sẽ kết thúc trong nấm mồ nào đó. Điều kì lạ là mọi khoảnh khắc nấm mồ của chúng ta lại tới gần chúng ta hơn - cho dù bạn không chuyển động, nấm mồ của bạn vẫn đi về phía bạn. Đường thời gian nằm ngang, nói cách khác, là tính hữu tử của con người.

Nhưng nếu bạn có thể đạt tới trung tâm của bản thể mình, cái im lặng của trung tâm bên trong nhất của mình, thì bạn có thể thấy hai con đường: một đường chiều ngang, đường kia chiều đứng.

Bạn sẽ ngạc nhiên mà biết rằng chữ thập Ki tô giáo không phải là của người Ki tô giáo chút nào. Đó là một biểu tượng cổ đại, phương Đông, Aryan - chữ thập ngoặc. Đó là lí do tại sao Adolf Hitler, người vẫn nghĩ rằng mình thuộc dòng máu Aryan thuần khiết, đã chọn chữ thập ngoặc làm biểu tượng của mình. Chữ thập ngoặc không là gì ngoài hai đường bắt chéo. Ở Ấn Độ, chẳng biết tại sao, ngay từ đầu kinh doanh mọi năm mọi người sẽ bắt đầu cuốn sổ sách mới bằng một chữ thập ngoặc. Chữ thập Ki tô giáo đơn giản là một phần của chữ thập ngoặc. Nhưng nó cũng biểu diễn cho cùng một điều: chiều đứng, chiều ngang. Bàn tay của Christ là theo chiều ngang; đầu và người ông ấy đang trỏ theo một hướng khác.

Trong khoảnh khắc thiền bạn đột nhiên thấy rằng bạn có thể đi theo hai chiều - hoặc chiều ngang hoặc chiều đứng. Chiều đứng bao gồm im lặng, phúc lạc, cực lạc; chiều ngang bao gồm tay, công việc, thế giới.

Một khi con người đã biết tới bản thân mình như ngã tư đường thì người đó không thể vô tư, người đó không thể không suy nghĩ về chiều đứng. Chiều ngang người đó biết rồi, nhưng chiều đứng mở ra cánh cửa tới điều vĩnh hằng nơi cái chết không tồn tại, nơi người ta mỗi ngày đơn giản trở thành một phần của toàn thể vũ trụ - nơi người ta mất đi mọi tù túng, ngay cả tù túng của thân thể.

Phật Gautam hay nói, "Sinh là khổ, sống là khổ, chết là khổ." Điều ông ấy nói là đi theo đường ngang thì thường xuyên khổ, trong đau khổ. Cuộc sống của bạn không thể là cuộc sống của điệu vũ, của niềm vui - nếu đây là tất cả, thế thì tự tử là giải pháp duy nhất. Đó là kết luận mà triết lí hiện sinh phương Tây, đương đại đã đi tới - triết lí của Jean-Paul Sartre, Jaspers, Heidegger, Kierkegaard và những người khác - rằng cuộc sống là vô nghĩa. Và đó là trên bình diện chiều ngang, bởi vì nó đơn giản là phiền não và đau khổ và bệnh tật và ốm yếu và già lão. Và bạn bị giam cầm trong một thân thể nhỏ trong khi tâm thức bạn lại bao la như toàn thể vũ trụ.

Một khi chiều đứng được phát hiện ra, người ta bắt đầu đi trên đường đứng. Đường đứng đó không ngụ ý bạn phải từ bỏ thế giới, nhưng nó chắc chắn ngụ ý rằng bạn không còn là của thế giới nữa, rằng thế giới trở thành phù du, mất đi tầm quan trọng. Nó không ngụ ý rằng bạn phải từ bỏ thế giới và trốn lên núi non và tu viện. Nó đơn giản ngụ ý rằng bạn bắt đầu - dù bạn ở bất kì đâu - sống cuộc sống nội tâm, điều không thể có được trước đây.

Trước kia bạn đã là người hướng ngoại; nay bạn trở thành người hướng nội. Khi có liên quan tới thân thể bạn có thể xoay xở rất dễ dàng, nếu kí ức có đó rằng bạn không là thân thể. Nhưng thân thể có thể được dùng theo nhiều cách để giúp bạn đi trên đường đứng. Việc xuyên thấu của đường đứng, chỉ một tia sáng đi vào trong bóng tối của cuộc sống của bạn, là bắt đầu của chứng ngộ.

Bạn sẽ trông như cũ nhưng bạn sẽ không như cũ. Những người có sáng tỏ trong cái nhìn, với họ bạn sẽ trông không như cũ - và ít nhất với bản thân mình, bạn sẽ không bao giờ như cũ và bạn có thể chẳng bao giờ như cũ được nữa. Bạn sẽ ở trong thế giới nhưng thế giới sẽ không ở trong bạn. Tham vọng, ham muốn, ghen tị sẽ bắt đầu bay hơi. Không nỗ lực nào được cần tới để vứt bỏ chúng, chỉ chuyển động của bạn theo đường đứng và chúng bắt đầu biến mất - bởi vì chúng không thể tồn tại trên đường đứng được. Chúng có thể tồn tại chỉ trong bóng tối của chiều ngang nơi mọi người đều trong cạnh tranh, mọi người đều đầy thèm khát, đầy ý chí nắm quyền lực, ham muốn lớn để chi phối, để trở thành ai đó đặc biệt.

Trên đường đứng tất cả những điều ngu xuẩn này đơn giản biến mất. Bạn trở thành nhẹ thế, vô trọng lượng thế, giống như bông sen - nó ở trong nước, nhưng nước không chạm tới nó. Bạn vẫn còn trong thế giới nhưng thế giới không còn tác động nào lên bạn. Ngược lại, bạn bắt đầu ảnh hưởng tới thế giới - không bằng nỗ lực có ý thức mà chỉ bằng sự hiện hữu tuyệt đối của bạn, hiện diện của bạn, duyên dáng của bạn, cái đẹp của bạn. Khi nó phát triển bên trong nó bắt đầu lan toả xung quanh bạn.

Nó sẽ động tới những người có trái tim cởi mở và nó sẽ làm cho mọi người sợ hãi, những người đã sống với trái tim khép kín - mọi cửa sổ, mọi cửa ra vào đều đóng. Họ sẽ không tới tiếp xúc với người như vậy đâu. Và thuyết phục họ tại sao họ không tới tiếp xúc với người như vậy, họ sẽ tìm cả nghìn lẻ một cớ, cả nghìn lẻ một dối trá. Nhưng sự kiện cơ bản là ở chỗ họ sợ bị phơi bày ra.

Người đi theo chiều đứng trở thành gần như tấm gương. Nếu bạn lại gần người đó bạn sẽ thấy khuôn mặt thực của mình - bạn sẽ thấy cái xấu xí của mình, bạn sẽ thấy tham vọng liên tục của mình, bạn sẽ thấy bình bát ăn xin của mình.

Có lẽ một câu chuyện khác sẽ có ích cho các bạn.

Một người, vào sáng sớm, một kẻ ăn xin với bình bát ăn xin, đi vào khu vườn của nhà vua. Nhà vua hay tới đi dạo buổi sáng; bằng không thì không thể nào gặp được nhà vua - đặc biệt đối với kẻ ăn xin, toàn thể bộ máy quan lại sẽ ngăn cản người đó. Cho nên người đó phải chọn thời gian khi không có quan lại và khi nhà vua muốn một mình, trong im lặng với thiên nhiên, uống thật nhiều cái đẹp và cái sống động khi tự nhiên mưa rào xuống. Người ăn xin bắt gặp nhà vua ở đó.

Nhà vua nói, "Đây không phải là lúc nhé... ta không gặp ai cả."

Người ăn xin nói, "Tôi là kẻ ăn xin. Quan lại của bệ hạ quá khó khăn và với người ăn xin thì không thể nào gặp được bệ hạ. Tôi khẩn cầu bệ hạ cho tôi được yết kiến."

Nhà vua nghĩ tới việc gạt bỏ anh ta đi. Vua nói, "Ngươi muốn gì? Nói đi và người sẽ được điều đó. Đừng quấy rầy im lặng buổi sáng của ta."

Người ăn xin nói, "Xin bệ hạ hãy nghĩ hai lần trước khi cho tôi cái gì đó."

Nhà vua nói, "Ngươi dường như là người kì lạ. Ngay chỗ đầu tiên, ngươi đi vào mà không có phép vào vườn, cứ khăng khăng rằng ngươi phải được yết kiến nhà vua. Và bây giờ ta đang nói rằng bất kì điều gì ngươi muốn, nói điều đó ra đi. Đừng quấy rầy an bình của ta và đừng quấy rầy im lặng của ta."

Người ăn xin cả cười. Người đó nói, "An bình mà bị quấy rối thì không phải là an bình. Và im lặng mà bị quấy rối thì chỉ là mơ, không phải thực tại."

Bây giờ nhà vua mới nhìn vào người ăn xin. Người đó nói điều gì đó cực kì quan trọng. Nhà vua nghĩ, "Dường như đây không phải là người ăn xin bình thường, đó là điều chắc chắn." Và người ăn xin lại nói, "Tôi muốn bệ hạ nghĩ lại điều đó, bởi vì điều tôi muốn chỉ là bệ hạ hãy rót đầy bình bát xin ăn của tôi bằng bất kì cái gì và tôi sẽ đi. Nhưng nó phải đầy."

Nhà vua cười phá lên. Ông ta nói, "Ngươi là người điên. Ngươi cho rằng bình bát ăn xin của ngươi không thể được rót đầy sao?" Ông ta gọi thủ kho bạc tới và bảo với ông này, "Rót đầy bình bát ăn xin của anh ta bằng kim cương, đá quí."

Viên thủ kho chẳng có ý tưởng gì về điều đã xảy ra. Chẳng ai đi rót đầy bình bát của người ăn xin bằng kim cương cả. Và kẻ ăn xin này cứ nhắc viên thủ kho, "Nhớ lấy, chừng nào bình bát xin ăn còn chưa đầy, ta không định đi khỏi đây đâu." Đó là một yêu cầu giữa người ăn xin và nhà vua.

Và thế rồi câu chuyện rất kì lạ này tiếp tục... Khi kim cương được rót vào bình bát ăn xin, khoảnh khắc chúng được rót vào chúng liền biến mất tăm. Nhà vua lâm vào tình trạng rất bối rối. Nhưng ông ta nói, "Bất kì điều gì xảy ra, cho dù toàn thể kho báu của ta có đi đời, ta vẫn không thể bị người ăn xin đánh bại được. Ta đã đánh bại các hoàng đế lớn rồi." Và toàn thể kho báu biến mất! Tin đồn lan tới kinh đô và cả nghìn người tụ tập lại để xem điều đang xảy ra. Họ chưa bao giờ thấy nhà vua run rẩy thế, suy sụp thần kinh.

Cuối cùng, khi chẳng cái gì còn lại trong kho báu và bình bát ăn xin vẫn còn trống rỗng như nó thế trước đây, nhà vua quì xuống dưới chân người ăn xin và nói, "Ông sẽ phải tha thứ cho ta, ta đã không hiểu. Ta chưa bao giờ nghĩ về những điều này. Ta đã làm hết khả năng của mình, nhưng bây giờ... Ta không còn gì khác để cho ông. Ta nghĩ rằng ông đã tha thứ cho ta nếu ông có thể nói cho ta biết bí mật của chiếc bình bát ăn xin của ông. Nó là chiếc bình bát ăn xin kì lạ - chỉ vài viên kim cương đáng phải rót đầy nó, nhưng nó đã lấy toàn bộ kho báu."

Người ăn xin cả cười và ông ta nói, "Bệ hạ không cần phải lo. Đây không phải là bình bát ăn xin đâu. Ta tìm thấy một cái sọ người và từ cái sọ người này ta đã làm ra bình bát ăn xin này. Nó đã không quên thói quen cũ của mình. Bệ hạ đã nhìn vào bình bát ăn xin của riêng mình chưa, cái đầu của riêng mình chưa? Cho nó bất kì cái gì và nó sẽ đòi thêm nữa và nữa và nữa. Nó chỉ biết một ngôn ngữ, 'nữa.' Nó bao giờ cũng trống rỗng, nó bao giờ cũng là kẻ ăn xin."

Trên đường chiều ngang chỉ tồn tại kẻ ăn xin, bởi vì họ tất cả đều xô đi kiếm nữa và cái nữa không thể nào được thoả mãn - không phải bạn không thể lấy được vị trí bạn muốn, nhưng khoảnh khắc bạn có được nó thì lại có những vị trí cao hơn. Trong một khoảnh khắc có thể có thoáng qua hạnh phúc, và khoảnh khắc tiếp lại cùng thất vọng và cùng cuộc rượt đuổi cái thêm nữa. Bạn không thể thoả mãn được cho ý tưởng về thêm nữa. Về bản chất nó là không thể hoàn thành được. Và đây là đường chiều ngang, con đường của nữa và nữa và nữa.

Đường chiều đứng là gì? Là việc càng ít và ít và ít, tới điểm trống rỗng hoàn toàn, tới điểm là không ai cả. Chỉ một chữ kí - thậm chí không trên cát, mà trên nước; bạn thậm chí không tạo ra nó và nó đã biến mất. Con người của đường chiều đứng là sannyasin đích thực, người hạnh phúc mênh mông trong việc là không ai cả, hạnh phúc mênh mông với sự thuần khiết bên trong của cái trống rỗng bởi vì chỉ cái trống rỗng mới có thể là thuần khiết - người tuyệt đối bằng lòng với sự trần trụi của mình, bởi vì chỉ cái không mới có thể trong hài hoà với vũ trụ.

Một khi sự hài hoà này với vũ trụ xảy ra thì bạn không còn nữa, theo một nghĩa nào đó - theo nghĩa cũ, bạn không còn nữa. Nhưng bạn lần đầu tiên lại là toàn thể vũ trụ. Ngay cả những vì sao xa xăm cũng ở bên trong bạn, cái không của bạn có thể chứa đựng chúng. Hoa và mặt trời và mặt trăng... và toàn thể âm nhạc của sự tồn tại. Bạn không còn là bản ngã nữa, cái “tôi” của bạn đã biến mất. Nhưng điều đó không có nghĩa là bạn đã biến mất. Ngược lại, khoảnh khắc cái “tôi” của bạn đã biến mất, bạn đã xuất hiện.

Niềm cực lạc lớn thế chính là việc hiện hữu mà không có cảm giác về “tôi”, không có cảm giác về bất kì bản ngã nào, không đòi hỏi về bất kì cái gì nữa. Bạn còn có thể đòi hỏi cái gì nữa được? Bạn có cái không - trong cái không này bạn đã trở thành toàn thể vũ trụ mà chẳng phải chinh phục. Thế thì con chim hót không chỉ là hót bên ngoài bạn. Chúng xuất hiện bên ngoài bởi vì thân thể này tạo ra rào chắn.

Trên đường chiều đứng càng ngày bạn càng trở thành tâm thức hơn và càng bớt thân thể đi. Toàn thể sự đồng nhất với thân thể biến mất. Trong cái không, những con chim này sẽ ở bên trong bạn; những bông hoa này, những cây này và buổi sáng đẹp này sẽ ở bên trong bạn. Thực tế, thế thì không có "bên ngoài." Mọi thứ đã trở thành tầm nhìn của bạn. Và bạn không thể có cuộc sống giầu có hơn khi mọi thứ đã trở thành bên trong của bạn. Khi mặt trời và mặt trăng và các vì sao và toàn thể cái vô hạn của thời gian và không gian đều ở bên trong bạn... bạn còn muốn gì nữa?

Đây đích xác là ý nghĩa của chứng ngộ: trở thành không tồn tại như một bản ngã tới mức toàn thể sự tồn tại đại dương trở thành một phần của bạn.

Trên đường chiều đứng, bạn trở thành ít dần và ít dần và ít dần và ít dần. Và một ngày, bạn không còn nữa.

Bạn đi vào nội tâm. Sẽ khó mà thoát ra khỏi đám đông các ý nghĩ của bạn, nhưng bạn không phải là ý nghĩ. Bạn có thể thoát ra khỏi đám đông, bạn có thể tạo ra khoảng cách giữa bạn và ý nghĩ của bạn. Và khi khoảng cách này trở nên lớn hơn, các ý nghĩ bắt đầu rơi rụng như lá khô - bởi vì chính bạn và sự đồng nhất của bạn với các ý nghĩ tạo cho chúng sự nuôi dưỡng. Khi bạn không cho chúng sự nuôi dưỡng, ý nghĩ không thể tồn tại được. Bạn đã từng gặp ý nghĩ nào ở đâu đó đứng một mình không?

Và thử dửng dưng - từ của Phật Gautam là upeksha (tâm xả). Chỉ dửng dưng với toàn thể tâm trí và khoảng cách sẽ được tạo ra - và thế rồi tới một điểm từ đó mọi nuôi dưỡng cho ý nghĩ đều bị dừng lại. Chúng đơn giản biến mất; chúng là những bong bóng xà phòng.

Im lặng này là thiền - và nó không phải là tài năng. Mọi người không thể là một Picasso, không thể là một Rabindranath, một Michelangelo - đấy là những tài năng. Nhưng mọi người đều có thể được chứng ngộ bởi vì điều đó không phải là tài năng; đó là bản tính cố hữu của bạn, của điều bạn không nhận biết. Và bạn sẽ còn không nhận biết nếu bạn vẫn còn bị bao quanh bởi các ý nghĩ. Nhận biết về thực tại tối thượng của bạn chỉ nảy sinh khi không có gì ngăn cản nó, khi có cái không bao quanh bạn.

Đường chiều đứng là hiếm hoi. Có lẽ nó là điều hiếm hoi duy nhất trong sự tồn tại, bởi vì nó đưa bạn đi trên cuộc hành trình của cái vĩnh hằng và cái bất tử. Hoa nở trên những con đường đó, tâm trí không thể quan niệm nổi, và kinh nghiệm xảy ra là không thể diễn đạt nổi. Nhưng theo một cách rất kì lạ bản thân người này lại trở thành việc diễn đạt. Mắt người đó biểu lộ chiều sâu của trái tim người đó, cử chỉ của người đó biểu lộ sự duyên dáng của chuyển động chiều đứng. Toàn thể cuộc sống của người đó toả sáng, rung động và tạo ra trường năng lượng.

Những người có định kiến, những người đã nhất quyết và kết luận... Tôi cảm thấy tiếc cho họ. Nhưng những người cởi mở, không định kiến, còn chưa kết luận, họ lập tức sẽ bắt đầu cảm thấy rung động, toả sáng. Và đồng bộ nào đó có thể xảy ra giữa trái tim của người của chiều đứng và trái tim của người còn chưa theo chiều đứng... Khoảnh khắc đồng bộ xảy ra, trong cùng khoảnh khắc đó bạn cũng bắt đầu đi theo chiều đứng.

Đây là các từ đơn giản để diễn giải mọi thứ mà không diễn đạt được qua lời.