TÂM TRÍ HUYÊN THUYÊN

Tâm trí huyên thuyên

(The chattering mind)

Osho

Chướng ngại cho con đường thiền là tâm trí huyên thuyên thường xuyên của bạn. Bạn không thể ngồi dù chỉ là một phút, tâm trí cứ huyên thuyên: các ý nghĩ có liên quan, chẳng liên quan, có nghĩa, vô nghĩa cứ diễn ra. Đó là luồng lưu thông thường xuyên và nó bao giờ cũng là giờ cao điểm.

Bạn thấy đoá hoa và bạn diễn tả thành lời về nó; bạn thấy một người đi qua phố và bạn diễn tả thành lời về điều đó. Tâm trí có thể diễn dịch mọi vật tồn tại thành lời, mọi thứ đều được biến đổi. Những lời này tạo ra rào chắn, những lời này trở thành tù túng. Luồng thường xuyên hướng về biến mọi thứ thành lời chính là rào chắn. Nó là chướng ngại cho tâm trí mang tính thiền.

Cho nên yêu cầu đầu tiên hướng tới trưởng thành thiền là phải nhận biết về sự diễn đạt thành lời thường xuyên của mình, và bạn phải có khả năng chấm dứt điều đó. Thấy mọi sự; đừng diễn đạt thành lời. Nhận biết về hiện diện của chúng, nhưng đừng biến chúng thành lời. Để mọi vật không có ngôn ngữ; để cho mọi người không có ngôn ngữ; để cho tình huống không có ngôn ngữ. Đấy không phải là điều không thể làm được, điều này là tự nhiên và có thể.

Mặt trời đang lên có đấy. Bạn chẳng bao giờ nhận biết đến lỗ hổng giữa việc thấy nó và việc diễn tả bằng lời. Bạn thấy mặt trời, bạn cảm thấy nó, và ngay lập tức bạn diễn tả nó thành lời. Lỗ hổng giữa việc thấy và việc diễn tả thành lời bị mất đi; người ta chẳng bao giờ cảm thấy. Trong khoảng hở đó, trong lỗ hổng đó, người ta phải trở nên nhận biết. Người ta phải nhận biết về sự kiện rằng việc mặt trời lên không phải là lời. 

Nó là sự kiện, sự hiện diện, tình huống. Tâm trí tự động biến kinh nghiệm thành lời nói. Những lời này được tích luỹ và rồi đi vào giữa sự tồn tại (cái tồn tại) và tâm thức.

Thiền có nghĩa là sống không lời nói, sống không ngôn ngữ. Thế thì những điều chồng chất lên kí ức, những kí ức ngôn ngữ này, trở thành chướng ngại cho sự trưởng thành trong thiền. Thiền nghĩa là sống không lời, sống trong tình huống vô ngôn ngữ. Đôi khi điều này xảy ra một cách tự phát. Khi bạn đang yêu ai đó, điều này xảy ra.

Nếu bạn thực sự yêu, thế thì bạn cảm thấy sự hiện diện - không qua ngôn ngữ. Bất kì khi nào hai người yêu nhau thấy thân mật với nhau, họ trở nên im lặng. Không phải là không có gì để bầy tỏ; ngược lại, có tràn ngập được bầy tỏ. Nhưng lời nói, chẳng bao giờ có đấy; chúng không thể có đấy được. Chúng chỉ đến khi tình yêu đã qua đi. Nếu hai người yêu nhau mà chẳng bao giờ im lặng, nếu họ bao giờ cũng cứ nói, đấy là chỉ dẫn rằng tình yêu đã chết. Bây giờ họ đang lấp lỗ hổng bằng lời nói. Khi tình yêu còn sống, lời nói không có đó, bởi vì chính sự tồn tại của tình yêu đã tràn ngập, đã thấm nhuần đến mức hàng rào ngôn ngữ và lời nói bị vượt ra. Và thông thường, nó chỉ bị vượt qua trong tình yêu.

Thiền là cực điểm của yêu: yêu không cho riêng một người, mà yêu cho toàn bộ sự tồn tại. Với tôi, thiền là mối quan hệ sống với toàn bộ sự tồn tại bao quanh bạn. Nếu bạn có thể trong tình yêu với bất kì tình huống nào, thế thì bạn là trong thiền...

Xã hội cho bạn ngôn ngữ, nó không thể tồn tại không ngôn ngữ; nó cần tới ngôn ngữ. Nhưng sự tồn tại không cần tới ngôn ngữ. Tôi không nói rằng bạn nên tồn tại không có ngôn ngữ. Bạn sẽ phải dùng nó, nhưng cơ chế diễn tả thành lời, phải là một cơ chế mà bạn có thể bật hay tắt được. Khi bạn đang tồn tại như một con người xã hội, cơ chế ngôn ngữ là cần; không có nó bạn không thể tồn tại trong xã hội. Nhưng khi bạn một mình với sự tồn tại, cơ chế này phải tắt đi; bạn phải có khả năng tắt nó đi. Nếu bạn không thể tắt được nó đi, cơ chế này sẽ phát điên.

Nếu bạn không thể tắt được nó đi - nếu nó cứ tiếp tục mãi, và bạn không có khả năng tắt nó đi, thế thì cơ chế này sẽ choán giữ bạn. Bạn sẽ trở thành nô lệ cho nó. Tâm trí phải là công cụ, không phải là ông chủ. Nhưng nó đã trở thành ông chủ. Khi tâm trí là ông chủ, trạng thái vô thiền tồn tại. Khi bạn là ông chủ, tâm thức bạn là ông chủ, trạng thái thiền tồn tại. Cho nên thiền có nghĩa là làm chủ cơ chế, trở thành người chủ của cơ chế.

Tâm trí, và chức năng ngôn ngữ của tâm trí, không phải là cái tối thượng. Bạn còn vượt ra ngoài nó và sự tồn tại cũng ở ngoài nó. Tâm thức vượt ra ngoài ngôn ngữ; sự tồn tại nằm ngoài ngôn ngữ. Khi tâm thức và sự tồn tại là một, chúng trong chia sẻ. Trạng thái này được gọi là thiền. Chia sẻ giữa tâm thức và sự tồn tại là thiền.

Ngôn ngữ phải bị loại bỏ. Tôi không ngụ ý nói rằng bạn phải đẩy nó sang bên, rằng bạn phải kìm nén nó hay khử bỏ nó. Điều tôi muốn nói là ở chỗ cái gì đó cần tới trong xã hội đã trở thành thói quen hai mươi bốn giờ một ngày cho bạn và cái đó không cần đến như thế.

Khi bạn bước đi, bạn cần đưa chân ra nhưng chúng phải không chuyển động khi bạn ngồi. Nếu chân bạn cứ di chuyển trong khi bạn ngồi, bạn thành điên, thế thì chân thành không lành mạnh. Bạn phải có khả năng tắt chúng đi. Theo cùng cách đó, khi bạn không nói với bất kì ai, ngôn ngữ phải không có đấy. Nó là công cụ nói, kĩ thuật để trao đổi; khi bạn đang trao đổi điều gì đó, ngôn ngữ phải được dùng tới; nhưng khi bạn không trao đổi với ai, nó không nên có đó.

Nếu bạn có thể làm được điều này - và điều ấy là có thể nếu bạn hiểu nó - thế thì bạn có thể trưởng thành trong thiền. Tôi nói “bạn có thể trưởng thành” vì các quá trình cuộc sống bao giờ cũng là quá trình trưởng thành. Cho nên thiền là quá trình trưởng thành, không phải là kĩ thuật. Kĩ thuật bao giờ cũng là chết; nó có thể được bổ sung thêm cho bạn, nhưng quá trình, bao giờ cũng sống. Nó trưởng thành, nó mở rộng.

Ngôn ngữ là cần tới, nó là cần thiết, nhưng bạn phải đừng bao giờ cứ ở trong nó mãi. Phải có những khoảnh khắc mà bạn tồn tại và không có việc diễn tả bằng lời. Khi bạn chỉ tồn tại thôi, điều đó không có nghĩa là vô vị - tâm thức có đó, và nó còn sắc bén hơn, sống động hơn, vì ngôn ngữ làm mờ xỉn tâm thức. Ngôn ngữ chắc chắn là lặp lại nhưng sự tồn tại, chẳng bao giờ lặp lại cả. Cho nên ngôn ngữ tạo ra chán. Ngôn ngữ càng quan trọng với bạn, tâm trí càng hướng ngôn ngữ nhiều hơn - bạn càng bị chán hơn. Ngôn ngữ là lặp lại, sự tồn tại không lặp lại. Khi bạn thấy hoa hồng, đấy không phải là việc lặp lại. Đấy là hoa hồng mới, hoàn toàn mới. Trước đây nó chưa bao giờ có và nó cũng chẳng bao giờ có lại nữa. Lần đầu tiên và cuối cùng, nó có đấy.

Nhưng khi chúng ta nói đây là hoa hồng, từ ‘hoa hồng’ là việc lặp lại: nó bao giờ cũng đã có đó rồi; nó bao giờ cũng sẽ có đó. Bạn đã giết chết cái mới bằng từ cũ. Sự tồn tại bao giờ cũng trẻ trung, và ngôn ngữ, bao giờ cũng già nua. Qua ngôn ngữ bạn thoát ra khỏi sự tồn tại, qua ngôn ngữ bạn thoát khỏi cuộc sống, vì ngôn ngữ là chết. Bạn càng dính líu nhiều với ngôn ngữ, bạn càng bị u mê bởi nó. Học giả hoàn toàn chết vì ông ấy là ngôn ngữ, lời nói và chẳng là gì khác cả. Sartre đã viết trong tự truyện của mình. Ông gọi nó là: Lời.

Thiền nghĩa là sống, sống hoàn toàn, và bạn có thể sống hoàn toàn chỉ khi bạn im lặng. Bằng cách im lặng tôi không nói là vô ý thức. Bạn có thể im lặng và vô ý thức, nhưng đấy không phải là im lặng sống - lần nữa, bạn sẽ lỡ.

Vậy phải làm gì? Câu hỏi là quan trọng đấy. Quan sát - đừng cố dừng lại. Không cần phải làm bất kì hành động nào chống lại tâm trí cả. Ngay chỗ đầu tiên, ai sẽ thực hiện điều đó? Đó sẽ là tâm trí đánh nhau với bản thân tâm trí. Bạn sẽ phân chia mình ra làm hai: một đằng cố cai quản hết, ngồi trên trốc, cố giết chết các phần khác của chính nó - một điều vô lí, đấy là trò chơi ngu xuẩn. Nó có thể đưa bạn tới quái đản. Đừng cố dừng tâm trí hay suy nghĩ - chỉ quan sát nó, cho phép nó thôi. Cho phép nó hoàn toàn tự do. Để nó chạy nhanh như nó muốn. Bạn đừng cố bằng bất kì cách nào điều khiển nó. Chỉ là nhân chứng. Điều đó là đẹp đẽ!

Tâm trí là một trong những cơ chế đẹp nhất. Khoa học còn chưa thể nào tạo ra được bất kì thiết bị nào như tâm trí. Tâm trí vẫn còn là kiệt tác duy nhất - phức tạp thế, mạnh mẽ vô cùng thế, với biết bao nhiều tiềm năng. Quan sát nó đi! Tận hưởng nó đi! Và đừng quan sát như kẻ thù, vì nếu bạn nhìn tâm trí như kẻ thù, bạn không thể quan sát được. Bạn đã bị định kiến; bạn đã chống lại. Bạn đã quyết định rằng cái nào đó là sai với tâm trí - bạn đã kết luận. Và bất kì khi nào bạn nhìn vào ai đó như kẻ thù, bạn sẽ chẳng bao giờ nhìn sâu được. Bạn chẳng bao giờ nhìn thẳng vào mắt; bạn tránh né.

Quan sát tâm trí nghĩa là: nhìn vào nó với tình yêu sâu sắc, với tôn kính sâu sắc, biết ơn - đấy là món quà của Thượng đế cho bạn! Chẳng có gì sai trong bản thân tâm trí cả. Chẳng có gì sai trong bản thân suy nghĩ cả. Nó là quá trình đẹp đẽ như các quá trình khác. Mây bay trên trời là đẹp - tại sao ý nghĩ thoáng qua bầu trời bên trong lại không đẹp? Hoa nở trên cây là đẹp - tại sao ý nghĩ nở hoa trong con người bạn lại không đẹp? Sông chảy ra đại dương là đẹp, tại sao dòng suối ý nghĩ này chạy đi đâu đấy tới địa chỉ chưa biết lại không đẹp? Chẳng lẽ nó lại không đẹp sao?

Nhìn với lòng biết ơn sâu sắc đi. Đừng là người tranh đấu mà là người yêu. Quan sát những sắc thái vi tế của tâm trí; tính khí bất thần, tính khí đẹp đẽ; bước nhảy hay tiến bộ bất thần; các trò chơi mà tâm trí cứ chơi hoài, những giấc mơ nó thêu dệt ra - tưởng tượng, kí ức; cả nghìn lẻ một phóng chiếu mà nó tạo ra. Quan sát! Đứng đó, ở cách xa, khoảng xa, trung lập, không liên can, chốc lát thôi bạn sẽ bắt đầu cảm thấy...

Khi quan sát của bạn trở thành sâu sắc hơn, nhận biết của bạn cũng trở nên sâu sắc hơn, lỗ hổng bắt đầu nảy sinh, có khoảng hở. Ý nghĩ này trôi qua, ý nghĩ khác còn chưa tới; có lỗ hổng. Đám mây này đã bay qua, đám mây khác đang tới; có lỗ hổng.

Trong những lỗ hổng đó, lần đầu tiên bạn sẽ có những thoáng nhìn về vô trí, bạn sẽ có hương vị của vô trí. Gọi nó là hương vị của Thiền, của Đạo. Trong những khoảng hở ngắn ngủi đó, bỗng nhiên bầu trời sáng tỏ và mặt trời toả nắng. Bỗng nhiên thế giới tràn đầy bí ẩn vì tất cả mọi rào chắn đều đã bị loại bỏ. Màn ảnh trên mắt bạn không còn đó nữa. Bạn thấy rõ ràng, bạn thấy thấu suốt; toàn bộ sự tồn tại trở thành trong suốt.

Ban đầu những khoảng hở này chỉ là những khoảnh khắc hiếm hoi, ít ỏi và cách xa nhau. Nhưng chúng sẽ cho bạn những thoáng nhìn về samadhi là gì. Những vũng im lặng nhỏ - chúng sẽ tới và chúng sẽ biến mất. Nhưng bây giờ bạn biết rằng bạn đang trên con đường đúng - bạn bắt đầu quan sát nữa.

Khi một ý nghĩ thoáng qua, quan sát nó; khi một khoảng hở thoáng qua, quan sát nó. Mây đẹp; ánh nắng mặt trời đẹp. Bây giờ bạn không có tâm trí cố định; bạn không nói, “Mình chỉ thích khoảng hở.” Điều ấy là ngu xuẩn - vì một khi bạn trở nên bị gắn bó chỉ muốn có khoảng hở, bạn đã quyết định chống lại suy nghĩ. Và thế thì những khoảng hở này sẽ biến mất. Chúng xảy ra chỉ khi bạn ở rất xa, cách biệt. Chúng xảy ra, chúng không thể bị đem đến. Chúng xảy ra, bạn không thể buộc chúng xảy ra. Chúng xảy ra một cách tự phát.

Cứ quan sát đi. Để cho các ý nghĩ tới và đi - bất kì chỗ nào nó muốn tới và đi - chẳng có gì sai! Đừng cố thao tác và đừng cố lèo lái; cứ để cho ý nghĩ di chuyển hoàn toàn tự do. Và thế thì các khoảng hở lớn sẽ tới. Bạn sẽ được ân huệ với những tỏ ngộ (satoris) nho nhỏ, tỏ ngộ nhỏ. Đôi khi hàng phút trôi qua mà chẳng có ý nghĩ nào ở đó; sẽ không có giao thông - im lặng hoàn toàn, không bị quấy rối.

Khi lỗ hổng lớn hơn tới, bạn sẽ không chỉ có sáng tỏ khi nhìn vào thế giới - với lỗ hổng lớn hơn bạn sẽ có sáng tỏ mới nảy sinh; bạn sẽ có thể nhìn vào thế giới bên trong nữa. Với những lỗ hổng đầu tiên, bạn sẽ nhìn vào thế giới: cây cối sẽ xanh hơn như chúng vẫn được thấy bây giờ. Bạn sẽ được bao bọc bởi âm nhạc vô hạn - âm nhạc theo các hình cầu. Bạn sẽ bỗng nhiên trong sự hiện diện của Thượng đế - không thể nói lên được, bí ẩn, chạm vào bạn mặc dầu bạn không thể hiểu thấu được nó; bên trong bạn đạt tới và còn vượt ra ngoài. Với những lỗ hổng lớn hơn, cũng điều đó sẽ xảy ra bên trong. Thượng đế sẽ không chỉ là bên ngoài, bạn sẽ bỗng nhiên ngạc nhiên - Thượng đế cả ở bên trong nữa. Ngài không chỉ là cái được thấy, ngài còn là cả người thấy nữa - bên trong và bên ngoài. Nhưng đừng gắn bó với cả hai điều đó.

Dính mắc là thức ăn cho tâm trí tiếp tục. Chứng kiến không dính mắc là con đường để dừng nó lại mà không có nỗ lực nào để dừng nó. Và khi bạn bắt đầu tận hưởng những khoảnh khắc phúc lạc này, bạn có khả năng duy trì chúng cho thời gian dài hơn.

Cuối cùng, chung cuộc, một ngày nào đó bạn trở thành người chủ. Thế thì khi bạn muốn nghĩ, bạn nghĩ; nếu ý nghĩ là cần thiết, bạn dùng nó; nếu ý nghĩ không cần thiết, bạn cho phép nó nghỉ. Không phải là tâm trí đơn thuần không có đó nữa - tâm trí vẫn có đó, nhưng bạn có thể dùng nó hay không dùng nó. Bây giờ đấy là quyết định của bạn. Cũng giống như chân: nếu bạn muốn chạy, bạn dùng chúng; nếu bạn không muốn chạy, bạn đơn thuần nghỉ - chân vẫn đấy. Theo cùng cách đó, tâm trí bao giờ cũng có đó.

Vô trí không phải là đối lập với tâm trí, vô trí là vượt ra ngoài tâm trí. Vô trí không đến qua giết chết và phá huỷ tâm trí; vô trí đến khi bạn đã hiểu tâm trí một cách toàn bộ đến mức việc suy nghĩ cũng chẳng cần đến nữa. Hiểu biết của bạn đã thay thế nó.

(Thiền định - Tự do đầu tiên và cuối cùng)